Soms vergen omstandigheden doortastende maatregelen, dat is een noodzaak. Dat zijn niet steeds de zaken die we als wenselijk kunnen bestempelen. Dat is een breuklijn die mensen, groepen, organisaties en zelfs ganse samenlevingen verdeelt.
Waarom is dat zo?
Noodzaak wil zeggen dat er een actie noodzakelijk is om onheil te voorkomen. Een gegeven waar de overgrote meerderheid het eens is. De verdeeldheid komt voort uit de exacte actie die ondernomen moet worden om dat onheil te voorkomen.
De visie van de ene staat vaak diametraal tegenover de opvattingen van de ander. Het doel staat zelden ter discussie. Denkt u bijvoorbeeld aan het idee dat we corona moeten bestrijden. De manier waarop we dat moeten doen leidt wel tot discussie.
Wat wenselijk is, gaat over hoe we de samenwerking of samenleving zien. Het gaat over de waarden en ethiek die we belijden in ons leven. Denk bijvoorbeeld aan hoe we met migratie omgaan. Vinden we menselijkheid belangrijk, of willen we onszelf zoveel mogelijk beschermen? Hier staan zowel doel als middelen ter discussie. En net om die redenen is het eenvoudiger om zaken te realiseren binnen een kader van noodzaak dan binnen de normale tijden, waarin wenselijkheid meer op de voorgrond zal treden.
Wanneer is er een noodzaak?
Zowat elke manager die ooit een verandering heeft moeten doorvoeren begrijpt dit gegeven zeer goed. Niet voor niets is een van de eerste raadgevingen die we krijgen in een cursus change management, is ervoor te zorgen dat er bij elkeen een duidelijk gevoel van noodzaak bestaat.
Het waarom hiervan is eenvoudig te begrijpen. We accepteren immers veel meer ongemak en hebben inherent veel minder weerstand tegen wat dan ook wanneer we een doel als noodzaak zien. Bekijk even zowat elke grote verandering of grote actie in de geschiedenis. Leiders sloven zich uit om de noodzaak der dingen in het hoofd van de mensen te planten.
Maar wenselijkheid?
Al lijkt wenselijkheid (de rechtvaardiging van acties en handelen buiten een noodzaak) vaak een verre tweede te zijn, is het wel het gegeven dat acties achteraf aansturen zal. Om dit te begrijpen kan u kijken naar alle grote protesten achteraf. De oorzaak hiervan is ons trage denken. Na een tijdje beseffen we dat het doel (de noodzaak) die ons aangepraat werd niet noodzakelijk een wenselijk doel was.
Iets wat noodzakelijk lijkt, is dat vaak op korte termijn. En ons denken is nu eenmaal primair een korte termijn denken. Zo zitten onze hersenen in elkaar. Lange termijn denken – wat zo geloofd wordt in woord – is iets wat we zelden doen. (meer info hierover kan u vinden in het artikel Rationeel en intuïtief denken)
De neveneffecten van het directe doel worden immers pas op lange termijn zichtbaar. Onze focus op het directe gevolg van zaken houdt ons tegen om de wenselijkheid in overweging te nemen. Maar wanneer deze naar boven komen, wekken ze vaak meer momentum en energie op dat de originele noodzaak.
Noodzaak of wenselijkheid
En net hierin is een belangrijk voordeel te vinden voor hen die veranderingen moeten leiden. Zij die erin slagen een noodzaak als wenselijkheid aan te dragen, hebben vele malen meer kans op succes. Leiders die uitsluitend op noodzaak werken, halen vlot en snel korte termijn resultaten. Zij die op wenselijkheid (waarden) werken, hebben vaak iets meer tijd nodig, maar bekomen ook lange termijn successen.
Ze bekomen een algemeen gedragen aanpak die los staat van een directe bedreiging. Zonder uitzonderingen voorkomen ze weerstand, verkrijgen ze medewerking en zetten ze vanaf het eerste moment een bestendigingsmechanisme op dat de verandering zal blijven dragen, zelfs wanneer ze er zelf niet meer zijn.
Wenselijke veranderingen
Het klinkt eenvoudig, maar het is natuurlijk een immense uitdaging. De grote uitdagingen waar we voor staan zijn meestal lange termijn uitdagingen. De traditionele aanpak van die doelen in kleine stukjes te kappen en daar een directe noodzaak van te maken, lijkt eenvoudiger. Het geeft de indruk om sneller resultaten neer te zetten. Omdat kleine tussendoelen snel en eenvoudig opgevolgd en als succes aangeduid kunnen worden, denken we dat het een betere aanpak is. (korte termijn denken).
Maar al deze inspanningen lopen na een tijdje dood. We hebben het moeilijk om blijvend zaken op te volgen. De noodzaak vervaagt ook. We kunnen immers niet blijvend tegen noodzakelijkheid blijven aankijken.
Wenselijkheid daarentegen kent weinig sleet. Natuurlijk veranderen we doorheen de jaren. Maar onze basis waarden blijven. Ze zorgen voor een intrinsieke motivatie. Het ‘doel’ is een betere omgeving voor onszelf. En dat ervaren we zelf, dagelijks, zonder dat er een bijkomende opvolging nodig is.
Kies de moeilijke weg
Wanneer u dus een verandering moet doorvoeren, onder welke omstandigheden dan ook, kies dan eens voor de moeilijke weg. Bekijk de wenselijkheid van zaken om noodzakelijke acties te ondernemen. Ga weg van het standaard discours over noodzaak en kader hetgeen u wil doen binnen de bedrijfscultuur, de maatschappelijke onderstroom of de heersende gevoeligheden en waarden.
U zal er iets mee tijd voor nodig hebben. En spreken met iedereen, overal, altijd maakt er ook deel van uit. Zelf de zaken beleven (walk the talk) maakt er ook een belangrijk deel van uit. Maar eens in gang gezet, zal de verandering zichzelf beheersen. Dat zal u op termijn heel veel tijd en kopzorgen besparen. Probeer het eens, u zal uzelf er een reuze probleem mee doen.
